Các loại cây trồng xen canh đều mang đến những lợi ích nhất định cho đất và cây trồng trong vườn. Chúng giúp cải tạo đất trồng, bổ sung nguồn sinh khối hữu cơ tại chỗ, cố định và cung cấp đạm tự nhiên cho cây trồng chính. Các loại cây thường được trồng xen canh trong vườn bao gồm các loại cây họ đậu và cây không phải họ đậu.
Dưới đây là chia sẻ từ Vườn rừng Jack Thủy về các loại cây trồng xen canh và cách quản lý chúng để tạo sinh khối che phủ trong vườn cây ăn trái.
Nội dung bài viết
1. Cây họ đậu và cây không phải họ đậu:
Sự khác nhau giữa các loại cây họ đậu và cây không phải họ đậu
Khác biệt lớn nhất giữ cây họ đậu và cây không phải họ đậu là khả năng cố định ni-tơ trong không khí. Chất dinh dưỡng cây cần nhất để phát triển và cũng rất khó để giữ trong đất.
Những cây không phải họ đậu như chuối, chùm ngây, trứng cá, xoan và bạch đàn. Chúng nhanh lớn và dễ sống. Chúng ta cần những loài này để tạo đa dạng và tìm kiếm chất khoáng. Nhưng chúng cũng có những điểm không thuận lợi. Chúng là những loài “đói ăn” và ăn một ít Ni-tơ trong đất. Đây là lý do vì sao cây họ đậu là loài quan trọng nhất.
Hầu hết các cây thuộc loài này có khả năng đặc biệt để thu hút một loại vi khuẩn, cho chúng ăn đường và vi khuẩn sẽ chuyển hóa ni-tơ trong không khí thành loại dễ sử dụng cho nó và những loài cây khác. Vì thế cây họ đậu về cơ bản là tạo ra loại dinh dưỡng quan trọng và khó kiếm nhất. Cây cần nó để ra lá. Chúng ta sẽ muốn trồng càng đa dạng càng tốt các loài họ đậu.
Các cây họ đậu có nhiều hình dáng và kích cỡ. Những cây phủ đất như cỏ lạc. Các cây dây leo và cây hàng năm như các loài đậu ăn hạt. Cây bụi như đậu săng, cây nhỏ như muồng trâu, và cây to như giáng hương. Để dễ hơn chúng ta sẽ chia chúng thành cây ngắn hạn, trung hạn và dài hạn.
Cây họ đậu ngắn hạn
Cây ngắn hạn chỉ sống một mùa, thậm chí còn ngắn hơn thế. Chúng là những cây lớn nhanh nhất và sẽ được trồng gần cây ăn trái nhất. Đôi khi còn được trồng cùng một lỗ. Những cây này có thể là đậu xanh, đen, đỏ…(không nên trồng các loại đậu leo vì chúng sẽ che cây ăn trái). Nhưng ưu tiên nhất là những cây bụi rất dễ tìm dọc đường như cây đậu lục lạc (muồng vàng). Những cây mà các nông dân khác thường muốn giết vì chúng lớn nhanh quá. Chúng lớn như cỏ. Sẽ cần phải học một chút để nhận ra những cây này và gom hạt khi chúng sẵn sàng.
Cây họ đậu trung hạn
Cây trung hạn thường là cây bụi và cây gỗ nhỏ lâu năm. Những cây này cũng lớn khá nhanh. Tuy nhiên lớn nhanh nhất trong năm thứ hai như đậu săng, kim phượng. Chúng sẽ được trồng hơi xa cây ăn trái một chút nhưng cũng chỉ trong vòng 1m. Nên thu thập thật nhiều hạt giống của các loại này rồi rải quanh vườn. Nhưng cũng sẽ hữu ích nếu ươm một ít trong chậu.
Cây họ đậu dài hạn
Những cây họ đậu dài hạn là cây gỗ nhỏ và lớn. Chúng có vẻ chậm lớn hơn lúc mới trồng nhưng rất khỏe khi chúng đã ổn định rễ. Ví dụ như keo dậu, keo lai hay phượng đỏ. Trồng những cây này ở khoảng giữa những cây ăn trái. Cách tầm vài mét (xa hơn thì tốt hơn, gần hơn một chút cũng được nhưng cần quản lý để chúng không che mất cây ăn trái). Nếu chúng ta trồng từ hạt thì tốt nhất nên ươm trong chậu trước để chúng có nhiều cơ hội sống sót hơn.
Cây họ đậu lâu năm
Những cây này không dùng làm sinh khối nhưng chúng sẽ lớn cùng mảnh rừng và ở đó suốt đời. Ví dụ hương, me tây, đậu kem. Chúng sẽ liên tục tạo ra rất nhiều chất hữu cơ và Ni-tơ. Một số loại còn cho quả ăn được hay cho gỗ tốt. Mật độ trồng có thể một cây giữa vài cây ăn trái. Chăm sóc chúng giống như cây ăn trái và dành cho chúng thật nhiều không gian để lớn lên.
Bây giờ, sau khi đã trồng tất cả các loại, đây là điều sẽ xảy ra tiếp theo.
2. Cách quản lý các loại cây trồng xen canh và tạo sinh khối che phủ
Quản lý cây trồng xen canh năm đầu tiên
Mùa mưa đầu tiên những cây ngắn hạn sẽ nhanh chóng tạo độ che phủ cho đất và nuôi dưỡng nó. Chúng sẽ chết đi sau mùa đầu tiên và để lại thân rễ trong đất làm thức ăn cho những loài khác. Lúc này cây trung hạn cũng lớn một chút. Vài loại có thể cao tầm vài mét, chúng sẽ cung cấp bóng râm trong mùa khô. Chúng ta có thể đã bắt đầu phải tỉa bớt để tạo không gian cho cây ăn trái. Ở vườn mình, chúng tôi rải vài ký đậu săng vào đầu mùa mưa, 4 tháng sau chúng tôi đã bắt đầu tỉa những cây đậu săng cao khoảng 3m để bổ sung dinh dưỡng cho đất.
Quản lý cây trồng xen canh năm thứ 2
Mùa mưa thứ 2 chúng ta sẽ cắt các cây trung hạn xuống khoảng 1.5m. Tất cả những thứ cắt xuống được dùng để tấp ủ quanh cây ăn trái. Những cây được cắt tỉa này sẽ lớn lại trong mùa mưa và lại đủ lớn để tạo bóng râm vào mùa khô. Lý do chúng ta cắt tỉa vào đầu mùa mưa là vì như vậy sẽ dễ hơn cho chúng phát triển lại. Đây cũng là lúc cây ăn trái cần sinh khối và trời ít nắng nên cây ăn trái cần ít sự bảo vệ hơn.
Khi chúng ta cắt tỉa cây chúng ta cũng đồng thời làm chết một số phần của hệ thống rễ và giải phóng ni-tơ vào đất. Phần rễ phân hủy cũng sẽ làm tơi đất cho những rễ khác phát triển vào đó. Những cây bị cắt tiết ra hóc-môn căng thẳng khiến những cây xung quanh biết nó vừa bị cắt và rằng chúng nên phát triển nhanh hơn.
Quản lý cây trồng xen canh năm thứ 3
Mùa mưa thứ 3 những cây dài hạn đã đủ lớn để cắt tỉa theo cách cắt tỉa cây trung hạn. Vì thế chúng ta sẽ cắt cả cây trung hạn và dài hạn. Đây là lúc phải dẹp bớt một số cây trung hạn để nhường chỗ cho cây ăn trái.
Mỗi năm chúng ta sẽ đều lặp lại tiến trình này. Chúng ta phải tìm ra lúc thích hợp nhất để cắt làm sao cho cây họ đậu phát triển lại tốt nhất. Hoặc nếu mùa mưa đủ dài thậm chí có thể cắt 2 lần mỗi năm. Chúng ta sẽ cắt khi cơn bão đầu tiên đến. Bằng cách này sẽ chắc chắn có đủ mưa cho cây hồi phục sau đó. Đồng thời làn sóng sâu hại đầu tiên đã qua nên những cành lá mới sẽ không bị tấn công quá nhiều.
Bằng cách này sẽ giúp bổ sung rất nhiều hữu cơ cho đất mỗi năm để nuôi dưỡng đất và mọi sự sống trong đất. Đất sẽ trở nên giàu hơn và giàu hơn mỗi năm.
Cách này không nhanh như bón phân nhưng nó liên tục cải thiện đất với rất ít nỗ lực và tài chính khi so với việc phải mang vác phân đi bón. Nó cũng tạo ra những cái cây khỏe và bền bỉ hơn. Vì chúng không lệ thuộc vào một lượng lớn dinh dưỡng. Cây sẽ mọc rễ sâu hơn để tìm kiếm dinh dưỡng, khiến chúng khỏe và dễ thích nghi hơn.
Theo thời gian, chúng ta sẽ bỏ đi nhiều cây họ đậu hơn để tạo không gian cho cây ăn trái và cây rừng lâu năm. Lúc đầu trong vườn nên có khoảng 95% cây sinh khối và 5% cây ăn trái, nhưng sau 10 – 15 năm thì nó sẽ chuyển thành 5% cây sinh khối và 95% cây ăn trái. Lượng công việc phải hoàn thành sẽ giảm đi mỗi năm cho đến khi chỉ cần thu hoạch.
Có rất nhiều chi tiết cho mỗi thứ trong tiến trình này.
Các loại lá mà cây sản xuất, mềm hơn thì nhiều ni-tơ hơn (ví dụ cỏ lào, dã quỳ). Cứng hơn thì nhiều các-bon hơn. Lớn hơn để che phủ nhiều hơn. Nhỏ hơn để giải phóng dinh dưỡng nhanh hơn. Trật tự cắt chúng xuống gồm những loại giàu ni-tơ trước và những loại giàu các-bon cuối cùng. Trồng cây ở đâu và liệu chúng là loài rụng lá hay loài thường xanh. Vườn rừng Jack Thủy trồng cây keo lai ở phía nam của mỗi cây ăn trái. Trong mùa khô cây này vẫn xanh nên sẽ cung cấp bóng mát cho cây ăn trái vào thời điểm giữa ngày khi mặt trời chủ yếu ở hướng nam.
Đồng thời không phải mọi cây họ đậu thì đều tốt trong cải tạo ni-tơ. Một số cây sẽ hiệu quả hơn cây khác. Tùy thuộc vào đất, khí hậu và độ cao. Thậm chí có sự khác biệt giữa những khu vực khác nhau trên cùng miếng đất. Vì thế bạn nên thử gieo trồng đa dạng nhất có thể để xem cây nào phù hợp với mảnh đất của mình.
Bên cạnh các cây họ đậu để cải tạo ni-tơ chúng ta có thể trồng các loại thuộc họ cọ (như cau, dừa, tro…) để bổ sung Phốt-pho (P) và chuối để có Ka-li (K). Như vậy vấn đề bổ sung loại phân chính là NPK đã được xử lý. Chùm ngây thì rất tốt trong việc đào rễ sâu xuống dưới để hút khoáng chất. Sự đa dạng là hết sức cần thiết bởi vì mỗi loài cây lại có một chuyên môn riêng.
Tổng hợp từ nguồn fb: Vườn rừng Jack Thủy
Xem thêm:
- Muồng vàng giúp cải tạo đất và che nắng chắn gió cho vườn trồng
- Chùm ngây – loài cây đặc biệt mang đến nguồn dinh dưỡng đa vi lượng
- Keo dậu- Cỗ máy sản xuất sinh khối
- Một số loại cây họ đậu cố định đạm phổ biến (phần 1)