Nội dung bài viết
Tại sao côn trùng, dịch bệnh lại tấn công cây?
Chỉ có những cây yếu, bệnh hoặc không phù hợp với điều kiện đất đai, khí hậu mới dễ bị dịch hại tấn công. Cũng như con người, chúng ta có hệ miễn dịch giúp ngăn chặn bệnh tật, cây cũng có cơ chế bảo vệ, vì vậy những cây được phát triển đầy đủ sẽ có hệ thống bảo vệ mạnh hơn những cây thiếu dưỡng chất hoặc bị rối loạn trao đổi chất.
Trong nhà kính, chỉ những cây nhỏ nhất hoặc yếu nhất mới bị rệp tấn công, còn những cây khỏe mạnh thì không. Có thể coi rằng, sâu bệnh giống như sư tử ở Châu Phi, chúng giữ lại những cây khỏe mạnh đồng thời giết chết những cây bệnh và yếu.
William Albrecht, Nhà khoa học người Mỹ nghiên cứu về đất, đã nói về trường hợp này trong bài viết The Albrecht, quyển 1, phần 5, như sau:
“Sâu bệnh là hội chứng gây ra bởi vụ mùa yếu kém, chứ không phải là nguyên nhân. Sử dụng thuốc hóa học chính là thể hiện sự bí thế của nền nông nghiệp đang chết dần. Không phải sâu bệnh quá mạnh, mà bởi hệ thống canh tác không hợp lý đã làm sức khỏe cây trồng ngày càng yếu đi”.
Alfred Howard, người đi đầu trong nông nghiệp hữu cơ ở Anh nói rằng:
“Côn trùng và nấm bệnh không thật sự là tác nhân gây ra bệnh cho cây, vì chúng chỉ tấn công những cây phát triển không đầy đủ hoặc những giống cây trồng không phù hợp với điều kiện tự nhiên. Vai trò của sâu bệnh có thể coi như là hệ thống cảnh báo, cho biết cây trồng đã và đang được canh tác không đúng cách”.
Đa số côn trùng bị thu hút bởi mùi hương, mặc dù vẫn có một vài nhóm khác bị hấp dẫn bởi màu sắc nhiều hơn. Côn trùng sử dụng ăngten để tiếp nhận mùi hương từ thực vật như thu những bức xạ hồng ngoại. Mỗi khi côn trùng đậu lên cây, mùi hương từ cây đó sẽ quyết định côn trùng khó chịu và bay đi, hay ở lại gây hại.
Bề mặt ngoài của thực vật cũng có vai trò quyết định, chẳng hạn như bề mặt lá cứng hoặc có nhiều lông. Mùi hương được thực vật tiết ra có thể là chất thu hút côn trùng hoặc là chất xua đuổi côn trùng. Mùi hương có thể thay đổi tùy theo giai đoạn phát triển của cây, thời gian trong ngày, mùa, nhiệt độ, cường độ ánh sáng, nước, tình trạng cây đang bị côn trùng phá hoại, điều kiện đất (mức độ dinh dưỡng, độ thoáng khí) và hoạt động của hệ vi sinh vật (cả có lợi và gây hại) trong đất, trên cây trồng.
Những yếu tố quan trọng làm cho thực vật dễ bị tấn công bởi sâu bệnh được đề cập bên dưới. Một số trường hợp ngoại lệ đối với những động vật có xương sống gây hại (chim hoặc những động vật khác).
- Những tín hiệu rối loạn trao đổi chất được phát ra từ thực vật khi chúng thiếu chất dinh dưỡng, phun quá nhiều thuốc trừ sâu, thiếu hoặc thừa nước, gió, nhiệt độ, lạnh, thiếu ánh sáng, bị tổn thương bởi động vật khác hoặc dụng cụ canh tác. Những giống cao sản thường thu hút nhiều sâu bệnh hơn bởi vì chúng vốn đã mất cân bằng về dinh dưỡng và trao đổi chất.
- Mức độ đường và đạm trong cây cũng tham gia quyết định khả năng bị nhiễm sâu bệnh. Côn trùng không thể tiêu hóa thực vật có hàm lượng cao những chất này và thậm chí dịch bệnh cũng không thể tấn công dễ dàng.
Độ dày của thành tế bào, điều này được quyết định bởi chất dinh dưỡng. Phân bón hóa học thường làm cho thành tế bào thực vật yếu đi.
Một số chất xua đuổi côn trùng được thực vật tiết ra, như các hợp chất phenol, flavinoids, tannins, saponins, alkaloids, phytoalexins và dầu. Những chất này sẽ được thực vật khỏe mạnh sản xuất với lượng vừa đủ để bảo vệ cây, và dĩ nhiên yếu tố giống cũng tham gia quyết định.
Những trở ngại vật lý ngăn côn trùng tấn công như lông, gai nhọn, sáp. Những đặc điểm này thường do yếu tố di truyền quy định.
Sự màu mỡ của đất và tính cân bằng
Albrecht tiến hành thí nghiệm bằng cách bón cho các cây trồng với hàm lượng canxi và nitơ (đạm) khác nhau, những chất dinh dưỡng khác thì như nhau. Kết quả cho thấy rằng, những cây có hàm lượng canxi và nitơ hợp lý có khả năng kháng lại côn trùng tấn công tốt nhất. Nguyên nhân là do những cây này sản xuất ra hàm lượng prôtêin cao hơn, giúp cây đề kháng tốt hơn. Hàm lượng prôtêin trong cây cũng phụ thuộc vào tất cả những nguyên tố dinh dưỡng khác một cách đồng đều.
Một nghiên cứu từ Francis Chaboussou, nguyên giáo sư của khoa côn trùng học tại Bordeaux, nước Pháp, đã tìm ra rằng khả năng chống lại sâu bệnh của cây phụ thuộc vào hàm lượng protein chứ không phải axit amin. Khi cây khỏe mạnh và được cung cấp đủ dưỡng chất, axit amin được chuyển hóa thành protein. Quá trình này được quyết định bởi nitơ, phốt pho, nguyên tố vi lượng, canxi và cả vật chất hữu cơ trong đất. Sâu hại không có enzym để tiêu hóa protein, nên chúng chỉ hấp thụ được axit amin. Những cây khỏe mạnh sản xuất một lượng nhỏ nhất axit amin, nhưng lại có hàm lượng prôtêin cao nhất. Nếu môi trường đất mất cân bằng và áp dụng thuốc trừ sâu, quá trình tạo thành protein trong cây sẽ bị cản trở.
Quang hợp của cây là quá trình chuyển đổi cacbon điôxit từ không khí thành cacbon hyđrat (đường) bằng cách sử dụng ánh sáng mặt trời (thực vật phát triển lớn lên nhờ vào quá trình này). Quá trình quang hợp càng hiệu quả, cây phát triển càng mạnh và khả năng chống lại sâu bệnh càng cao.
Để cây quang hợp đầy đủ, không chỉ phụ thuộc vào lượng cacbon điôxit trong không khí và cường độ ánh sáng mà còn phụ thuộc vào các nguyên tố dinh dưỡng khoáng được hấp thu bởi rễ cây. Cần cung cấp đủ 20 loại nguyên tố khoáng khác nhau và cung cấp đủ nước cho cây để quá trình quang hợp được tốt nhất. Những chất độc từ thuốc trừ sâu, kim loại nặng (chì và asen), phân bón hóa học và muối sẽ làm rối loạn sự quang hợp của cây.
Do đó muốn bảo vệ cây trồng toàn diện, chúng ta cần cung cấp lượng dinh dưỡng khoáng hợp lý, đặc biệt chất khoáng phải có nguồn gốc tự nhiên. Phân bón hóa học do ở dạng hòa tan, nên chúng được cây hấp thụ cùng với nước. Chính vì vậy cây không thể chủ động lựa chọn chất khoáng nào chúng cần và liều lượng là bao nhiêu. Điều này dễ dẫn đến một số dưỡng chất bị thừa, thường là nitơ, đồng thời lại thiếu các chất dinh dưỡng khác. Thừa đạm làm cho cây thu hút nhiều sâu bệnh hơn, đồng thời thành tế bào cây lại mỏng, khiến cây dễ bị sâu bệnh tấn công.
Chỉ nên sử dụng phân bón tự nhiên – sản phẩm hữu cơ thừa sau thu hoạch, phân trộn, phân chuồng ủ kỹ và đá nhuyễn. Không nên sử dụng phân chuồng chưa qua ủ, bởi vỉ hàm lượng đạm hòa tan quá nhiều sẽ ảnh hưởng xấu đến cây không khác gì phân hóa học (như phân urê). Phân gia cầm tuyệt đối phải trộn và ủ đủ lâu trước khi bón cho cây.
Tác động của thuốc trừ sâu lên thực vật
Giáo sư Chaboussou đã tiến hành nghiên cứu sự tác động của thuốc trừ sâu lên khả năng kháng lại sâu bệnh của cây. Rất nhiều nhà khoa học khác cũng đã bắt đầu chú ý đến điều kỳ lạ này kể từ khi quy mô sử dụng thuốc trừ sâu nổi lên vào những năm 1950. Nhưng càng sử dụng thuốc trừ sâu thì vấn đề sâu bệnh lại càng gia tăng và diễn biến phức tạp hơn một cách bí ẩn, chưa kể đến thuốc trừ sâu cũng làm chết nhiều thiên địch có ích.
Chaboussou tìm ra rằng thuốc trừ sâu làm thay đổi đặc tính sinh lý tự nhiên của cây trồng, làm cho khả năng kháng lại sâu bệnh yếu đi, giống như thuốc trừ côn trùng organo- chlorine đã tác động xấu đến quá trình trao đổi sinh lý bình thường của con người. Cây bị ảnh hưởng bởi thuốc trừ sâu sẽ tạo ra ngày càng nhiều axit amin (đạm hòa tan). Tất cả những thuốc trừ sâu mà Chaboussou đã kiểm tra điều làm cây gia tăng hàm lượng nitơ, nhưng đồng thời lại thiếu hụt boron, một nguyên tố rất quan trọng để giúp cây kháng lại sâu bệnh.
Những rối loạn sinh lý khác ở thực vật
Bất cứ sự tác động nào làm thay đổi quá trình cân bằng trao đổi chất của cây đều làm yếu hệ miễn dịch và cây gửi đi tín hiệu làm sâu bệnh tấn công. Những tác nhân này có thể là gió mạnh, thiếu thoáng khí, lạnh, sương giá, nhiệt độ, cháy nắng, đất thiếu dưỡng khí, độ ẩm quá thấp, động vật khác gây hại và dụng cụ canh tác gây tổn thương cây. Áp lực cây do khô hạn cũng đã được chứng minh là nhân tố làm thực vật dễ nhiễm sâu bệnh.
Đọc tiếp: Tại sao côn trùng, dịch bệnh lại tấn công cây? (phần 2)
Bạn muốn hiểu rõ hơn về cây trồng của mình để chăm sóc cây đúng. Bấm vào đây để xem chi tiết 👇