Hoạt động sản xuất nông nghiệp là hoạt động thiết yếu để nuôi sống nhân loại, tuy nhiên hoạt động canh tác không hợp lý là một trong những nguyên nhân chính gây suy giảm đa dạng sinh học nghiêm trọng.

1. Đa dạng sinh học quan trọng như thế nào?

Đa dạng sinh học là nền tảng của sự sống trên Trái đất. Từ không khí chúng ta thở đến thực phẩm chúng ta ăn, tất cả đều phụ thuộc vào sự cân bằng của hệ sinh thái. Mỗi loài, dù lớn hay nhỏ, đều đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì sự sống.

Đa dạng sinh học là nền tảng cho một nền nông nghiệp bền vững và hiệu quả. Từ những loài thụ phấn như ong, bướm đến các vi sinh vật trong đất, tất cả đều đóng góp vào việc tăng năng suất cây trồng, cải thiện chất lượng đất và bảo vệ cây trồng khỏi sâu bệnh. Không có đa dạng sinh học, nông nghiệp sẽ đối mặt với nhiều thách thức như giảm sản lượng, gia tăng chi phí sản xuất và phụ thuộc vào hóa chất độc hại.

Việc bảo vệ đa dạng sinh học không chỉ là bảo vệ môi trường mà còn là bảo vệ chính cuộc sống của chúng ta.

2. Hoạt động sản xuất nông nghiệp gây suy giảm đa dạng sinh học như thế nào?

*Chuyển đổi mục đích sử dụng đất

Việc chuyển đổi rừng tự nhiên, đồng cỏ thành đất nông nghiệp làm giảm đáng kể diện tích sống của các loài động thực vật.

*Sử dụng hóa chất nông nghiệp

Các hoạt chất trừ sâu bệnh, kích thích sinh trưởng, phân bón hóa học gây ô nhiễm đất, nước mặt, nước ngầm, không khí, ảnh hưởng đến sức khỏe của các sinh vật và phá hủy hệ sinh thái.

Nông dân Việt Nam có xu hướng sử dụng ngày càng nhiều những hóa chất nông nghiệp hơn mức thực sự cần thiết và những loại hóa chất có độc tính cao hơn hay có phổ gây độc rộng hơn. Điều này đặc biệt đúng với một số loại cây trồng như hoa quả, rau và bông. Một số loại hóa chất diệt trực tiếp các sinh vật, nhưng một số loại khác lại có tác động tới toàn bộ chuỗi thức ăn. 

Thuốc diệt cỏ là chất gây hại lớn vì chúng tiêu diệt cây cỏ là nền tảng của chuỗi thức ăn của các loài sinh vật. Hiện nay, thuốc diệt cỏ vẫn được sử dụng một cách bừa bãi trên các bờ ruộng và các khu vực không trồng trọt là những nơi dự trữ đa dạng sinh học quan trọng, nơi sinh sống của các thiên địch cho các cánh đồng. 

Các hóa chất nông nghiệp làm phá vỡ hệ sinh thái đang bảo vệ cánh đồng, làm cho các cánh đồng dễ bị bùng phát sâu hại. Và cuối cùng, các hóa chất này cũng lọt vào chuỗi thức ăn và tác động vào cộng đồng dân cư. Trong hệ sinh thái nông nghiệp, các chất hóa học này được biết đến như những chất phá hủy tuyến nội tiết, dẫn đến hàng loạt các tác động xấu về môi trường đối với nhiều loài vật.

*Canh tác độc canh

Việc sản xuất độc canh, trồng các giống cây đơn tính làm giảm đa dạng di truyền, tăng khả năng mắc bệnh và giảm khả năng thích nghi với biến đổi khí hậu.

*Khai thác nguồn nước ngầm quá mức

Canh tác nông nghiệp tiêu thụ lượng nước lớn, dẫn đến cạn kiệt nguồn nước ngầm, ảnh hưởng đến các hệ sinh thái thủy sinh.

3. Suy giảm đa dạng sinh học tác động như thế nào?

Việc suy giảm đa dạng sinh học mang đến những hậu quả nghiêm trọng không chỉ đối với môi trường tự nhiên mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến cuộc sống của con người.

Mất cân bằng hệ sinh thái:

• Giảm khả năng phục hồi: Khi đa dạng sinh học giảm, hệ sinh thái trở nên dễ bị tổn thương hơn trước các tác động của thiên tai, dịch bệnh và biến đổi khí hậu.
• Gây ra các hiện tượng cực đoan: Mất cân bằng sinh thái có thể dẫn đến các hiện tượng như hạn hán, lũ lụt, xói mòn đất nghiêm trọng hơn.
• Phát tán dịch bệnh: Sự suy giảm của các loài động vật có thể làm tăng nguy cơ lây lan các bệnh từ động vật sang người.

Ảnh hưởng đến nguồn lương thực, nước sạch:

• Giảm sản lượng nông nghiệp: Đa dạng sinh học đóng vai trò quan trọng trong việc thụ phấn cho cây trồng, kiểm soát sâu bệnh. Khi đa dạng sinh học giảm, sản lượng nông nghiệp có thể suy giảm đáng kể.
• Ô nhiễm nguồn nước: Sự suy giảm của các hệ sinh thái thủy sinh làm giảm khả năng tự làm sạch của nước, gây ô nhiễm nguồn nước.
• Mất đi các nguồn dược liệu quý: Nhiều loài thực vật là nguồn cung cấp các loại thuốc quý, việc mất đi các loài này sẽ hạn chế khả năng tìm kiếm các loại thuốc mới.

Ảnh hưởng đến kinh tế:

• Giảm giá trị du lịch: Các khu vực có đa dạng sinh học cao thường là điểm đến du lịch hấp dẫn. Sự suy giảm đa dạng sinh học sẽ làm giảm giá trị du lịch của các khu vực này.
• Tăng chi phí sản xuất: Việc phải sử dụng nhiều loại hóa chất, phân bón để bù đắp cho sự suy giảm đa dạng sinh học sẽ làm tăng chi phí sản xuất nông nghiệp.

Tăng nguy cơ biến đổi khí hậu:

• Giảm khả năng hấp thụ carbon: Rừng là một trong những bể hấp thụ carbon lớn nhất. Việc phá rừng làm tăng nồng độ khí CO2 trong khí quyển, góp phần vào biến đổi khí hậu.

Hoạt động sản xuất nông nghiệp có vai trò quan trọng đối với cuộc sống con người, tuy nhiên chúng ta cần phải thay đổi cách thức sản xuất để giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường. Bằng cách áp dụng các phương pháp sản xuất bền vững, chúng ta có thể đảm bảo an ninh lương thực và bảo vệ đa dạng sinh học cho các thế hệ tương lai.