Để hoàn thành vòng đời, cây trồng cần 17 chất dinh dưỡng thiết yếu, mỗi chất dinh dưỡng với một lượng khác nhau. Trong số các chất dinh dưỡng này, ba chất được tìm thấy trong không khí và nước: cacbon (C), hydro (H) và oxy (O). Kết hợp lại, C, H và O chiếm khoảng 94% trọng lượng của cây. 6% trọng lượng còn lại của cây bao gồm 14 chất dinh dưỡng còn lại, tất cả đều phải đến từ đất.

Để cây hấp thụ một nguyên tố, nó phải ở dạng hóa học được cây sử dụng và hòa tan vào nước ở trong đất. Ngoài các chất dinh dưỡng đã hòa tan vào nước trong đất, các chất dinh dưỡng có thể tồn tại trong đất ở các dạng sau:

• Dạng chưa phân hủy hoặc dạng hạt (như từ phân bón mới bón);
• Hóa chất liên kết với các hạt đất;
• Cấu trúc hóa học của chất hữu cơ trong đất được giải phóng bởi sự phân hủy của vi sinh vật.

Trong số 14 chất dinh dưỡng, nitơ (N), phốt pho (P) và kali (K) là các chất dinh dưỡng đa lượng cơ bản và cần thiết nhất của cây trồng. Magiê (Mg), canxi (Ca) và lưu huỳnh (S) là các chất dinh dưỡng đa lượng thứ cấp, cũng rất cần thiết với cây trồng. Tám nguyên tố khác  là Boron (B), Clo (Cl), đồng (Cu), sắt (Fe), mangan (Mn), molypden (Mo), niken (Ni) và kẽm (Zn). Đây là các vi chất dinh dưỡng, cây trồng cần chúng với một lượng ít hơn so với dinh dưỡng đa lượng.

Trong đất thiếu hay thừa bất kỳ dinh dưỡng khoáng nào thì cũng đều ảnh hưởng đến sự sinh trưởng và phát triển của cây.

Thiếu dinh dưỡng khoáng sẽ khiến cây phát triển kém

• Thiếu đạm (N) khiến lá cây có màu xanh nhạt hay vàng, cây đâm tược kém. Xuất hiện đầu tiên ở lá già.
• Thiếu lân (P) lá có màu xanh đậm, lá già chuyển màu tím hoặc đỏ nhiều ở phần gân. Lá có thể biến dạng, cành mảnh khảnh, rễ phát triển kém.
• Thiếu kali (K) lá mọc xúm xít do đốt ngắn. Lá già xuất hiện vết đốm như hoại tử và bìa lá mất màu, cháy khô. Cây đâm tược kém và tược non có khuynh hướng héo teo lại.
• Thiếu Canxi (Ca) khiến chồi non khó phát triển. Lá non bị cong dúm lên, trái dễ bị thối đít, thân cây yếu, rễ chuyển màu đen và thối.
• Thiếu Magie (Mg) lá già có màu vàng hoặc đỏ ở phần thịt nhưng gân lá vẫn xanh. Bìa lá có thể cong hoặc nhăn nhúm lại.
• Thiếu vi lượng cây sẽ phát triển không bình thường, dễ nhiễm tất cả các loại bệnh. Thiếu vi lượng khiến cây bị mất cân đối. Lá non bị vàng do không tổng hợp được diệp lục tố, đọt non có lá nhỏ, thịt lá vàng, gân xanh, mọc xúm xít nhau lại, một số lá sẽ có sọc do thiếu Mn và chết chồi non do thiếu Bo.

Thừa dinh dưỡng khoáng sẽ khiến cây rối loạn hấp thu

• Thừa đạm (N) lá sẽ xanh, dày, bóng, đậu trái kém và khiến cây khó hấp thu canxi.
• Thừa lân (P) khiến cây khó hấp thu đạm và vi lượng khiến lá vàng đồng loạt.
• Thừa kali (K) cũng khiến cây khó hấp thu đạm và các chất trung lượng như Ca, Mg làm chậm sự phát triển của cây.
• Thừa Canxi (Ca) khiến cây khó hấp thu magie cũng khiến cây bị đỏ phần thịt lá, đồng thời làm tăng pH đất.
• Thừa Magie (Mg) ngược lại cũng sẽ khiến cây khó hấp thu canxi khiến chồi non khó phát triển, rễ yếu,…

Những yếu tố tác động đến dinh dưỡng trong đất

Có nhiều yếu tố khác nhau tác động đến dinh dưỡng trong đất như chất hữu cơ, độ pH, thành phần cơ giới, vi sinh vật đất.

1. Hàm lượng chất hữu cơ trong đất

Chất hữu cơ (như mùn, tàn dư thực vật, phân chuồng hoai mục) giống như “ngân hàng dinh dưỡng” của đất. Khi chất hữu cơ phân hủy, chúng giải phóng các chất dinh dưỡng cần thiết cho cây trồng như đạm (N), lân (P), kali (K) và nhiều vi lượng khác. Đất giàu chất hữu cơ sẽ có khả năng giữ nước và dinh dưỡng tốt hơn, giúp đất tơi xốp, thoáng khí, tạo môi trường thuận lợi cho vi sinh vật có lợi phát triển.

2. Độ pH của đất (Độ chua/kiềm)

Độ pH là thước đo độ chua hay kiềm của đất. Độ pH ảnh hưởng rất lớn đến khả năng hấp thụ dinh dưỡng của cây. Mỗi loại cây trồng có một khoảng pH thích hợp để sinh trưởng. Hầu hết các chất dinh dưỡng hòa tan tốt và cây dễ hấp thụ nhất khi pH đất nằm trong khoảng 6.0 – 7.0 (trung tính đến hơi chua).

• Đất quá chua (pH thấp): Một số chất dinh dưỡng như lân (P), molypden (Mo) dễ bị cố định, khó tiêu. Ngược lại, nhôm (Al), mangan (Mn) lại trở nên dễ hòa tan và có thể gây độc cho cây.
• Đất quá kiềm (pH cao): Sắt (Fe), kẽm (Zn), mangan (Mn), bo (B) và lân (P) có thể bị kết tủa, khó hòa tan, dẫn đến tình trạng cây bị thiếu các chất này.

Bà con có thể điều chỉnh pH đất bằng cách bón vôi (nếu đất chua) hoặc bón thạch cao, phân hữu cơ (nếu đất kiềm).

3. Thành phần cơ giới của đất (Đất thịt, đất cát, đất sét)

Thành phần cơ giới của đất được quyết định bởi tỷ lệ các hạt cát, bụi và sét.

• Đất cát: Hạt lớn, rời rạc, thoát nước nhanh. Khả năng giữ dinh dưỡng và nước kém, cây dễ bị thiếu dinh dưỡng.
• Đất thịt (đất trung bình): Tỷ lệ các hạt cân đối, khả năng giữ nước và dinh dưỡng tốt, thoáng khí, thích hợp cho nhiều loại cây trồng.
• Đất sét: Hạt rất nhỏ, chặt, thoát nước kém. Dễ bị bí chặt khi ướt, khó thoát khí, nhưng khả năng giữ dinh dưỡng tốt (do diện tích bề mặt hạt sét lớn).

Việc cải tạo đất bằng cách bón phân hữu cơ, làm đất tơi xốp sẽ giúp cải thiện thành phần cơ giới của đất, đặc biệt là đất cát và đất sét.

4. Hoạt động của vi sinh vật trong đất

Vi sinh vật (như vi khuẩn, nấm, giun đất) là những “người bạn” thầm lặng trong đất. Chúng giúp phân hủy chất hữu cơ, chuyển hóa các chất dinh dưỡng từ dạng khó tiêu sang dạng dễ tiêu cho cây hấp thụ. Một số vi khuẩn còn có khả năng cố định đạm từ không khí, cung cấp cho cây. Đất có hệ vi sinh vật phong phú sẽ giúp đất “sống” hơn, dinh dưỡng được luân chuyển liên tục.

5. Độ ẩm của đất

Độ ẩm đóng vai trò là dung môi giúp hòa tan các chất dinh dưỡng trong đất. Cây trồng hấp thụ dinh dưỡng dưới dạng ion hòa tan trong nước.

• Đất quá khô: Các chất dinh dưỡng không thể hòa tan, cây không hấp thụ được.
• Đất quá ẩm (ngập úng): Đất thiếu oxy, rễ cây bị tổn thương, hoạt động của vi sinh vật có lợi bị hạn chế, một số chất dinh dưỡng có thể bị rửa trôi hoặc chuyển sang dạng khó tiêu.

Quản lý nước tưới hợp lý là rất quan trọng để đảm bảo cây trồng luôn đủ nước và dinh dưỡng.

Bổ sung dinh dưỡng cho đất

Có 2 dạng dinh dưỡng hữu cơ mà người làm vườn cần nắm rõ để có thể bổ sung dinh dưỡng vào đất:

• Dinh dưỡng ngắn hạn: Các loại phân hữu cơ đã được ủ hoai như phân trâu bò, gà, đạm cá, đậu tương.
• Dinh dưỡng dài hạn: Các loại xác bã thực vật, cành lá cây, phân động vật chưa được ủ hoai (động vật được chăn thả, ăn thức ăn tự nhiên, không ăn cám công nghiệp, thức ăn tăng trọng).

Sau khi bón các dạng hữu cơ này vào đất cần tưới WAO BOOM để giúp chuyển hóa dinh dưỡng sang dạng vô cơ cho cây hấp thu nhanh hơn.