Đất mất kết cấu là đất có lớp đất mặt dễ khô hạn khi gặp nắng, dễ đóng váng bề mặt khi gặp mưa. Đất kém thông thoáng nên “vừa mưa đã úng, vừa nắng đã hạn”. Đất như vậy làm cho bộ rễ hoạt động rất khó khăn, mất cân đối.
Có 2 nguyên nhân chính làm đất trồng bị mất kết cấu:
1. Mất lớp phủ thực vật:
Điều kiện mưa nhiệt đới thường kéo dài và lượng mưa cao dễ dẫn đến tính trạng xói mòn. Gây suy giảm lớp đất mặt, rửa trôi các thành phần keo sét, hữu cơ cũng như các nguyên tố bazơ. Ngoài ra việc canh tác không có các biện pháp chống xói mòn rửa trôi, che phủ đất cũng làm gia tăng khả năng mất kết cấu đất. Đất trở nên bí chặt khi tưới và nứt nẻ khi khô hạn.
Hạt mưa rơi vào đất đã làm bắn tung các phần tử đất màu mỡ lên (khi mặt đất không có che phủ) và dòng chảy sẽ cuốn trôi đi. Giọt mưa càng lớn, cường độ mưa càng lớn thì lượng đất bắn tung ra càng nhiều và xói mòn càng lớn.
Cho đến nay các nghiên cứu về xói mòn bề mặt đã đủ cơ sở để cho ta kết luận: việc giọt mưa bắn phá trực tiếp vào đất nếu không có cây cỏ che phủ gây xói mòn, rửa trôi mạnh mẽ nhất, thứ 2 mới là tốc độ dòng chảy bề mặt.
2. Thiếu chất hữu cơ:
Như trong bài viết các loại kết cấu đất có đề cập chất hữu cơ/mùn có vai trò quan trọng bậc nhất trong việc tạo kết cấu đất. Tuy nhiên, với phương thức canh tác hiện nay, lượng hữu cơ bị mất đi, lấy đi trong quá trình canh tác thường lớn hơn lượng hữu cơ bổ sung. Đất dần trở nên cạn kiệt, nghèo chất hữu cơ, dẫn đến tình trạng suy thoái đất, đất trồng bị mất kết cấu. Ngoài ra lượng bón phân vô cơ tăng dần cũng là một lý do làm cho quá trình khoáng hóa và phân giải hữu cơ tăng nhanh khiến đất đã nghèo lại càng nghèo thêm. Đây chính là hệ quả của việc lạm dụng hóa chất (chất độc) đổ vào đất.
Xem thêm bài viết ? So sánh đất tốt, đất xấu và cách để cải tạo đất tốt
